Gmina Telatyn

Historia gminy
Dzieje terenu obejmowanego przez gminę Telatyn sięgają początków Państwa Polskiego. Wieś Telatyn leżała w obszarze Grodów Czerwieńskich.

Wielokrotnie w okresie od XI do XIV w. była pod panowaniem władców ruskich i polskich. Ostatecznie w 1340 r. Kazimierz Wielki przyłącza te tereny do Polski, rozpoczynając osadnictwo ziemi chełmskiej i bełskiej. Dopiero w 1387 r. królowa Jadwiga w wyprawie na Ruś włączyła już na stałe do Polski ówczesną ziemie chełmską i bełską.
W 1388 r. Władysław Jagiełło nadał ziemię bełską księciu mazowieckiemu Ziemowitowi IV. Ziemia chełmska weszła w skład Korony. W XV i XVI wieku dokonano podziału administracyjnego, który utrzymał się do końca I Rzeczypospolitej.
Podziały administracyjne I Rzeczypospolitej uległy likwidacji po pierwszym rozbiorze Polski. Teren Gminy Telatyn początkowo znalazł się pod zaborem austriackim, a następnie rosyjskim. Później powstała gubernia lubelska podzielona na powiaty. Stan taki przetrwał do 1912 r. Z części guberni lubelskiej i siedleckiej władze carskie utworzyły nową gubernię chełmską. W 1915 r. włączono ją do generalnego gubernatorstwa kijowskiego, nie zrealizowanego przez wybuch I wojny światowej w 1914 r.
W 1919 roku utworzone zostało województwo lubelskie podzielone na powiaty i gminy. W 1944 r. powrócono do granic województwa lubelskiego okresu międzywojennego, kiedy to większość terenów gminy Telatyn należała do województwa lwowskiego. W 1975 r. dokonano nowego podziału administracyjnego kraju znosząc powiaty i tworząc nowe województwa podzielone na gminy. Gmina Telatyn znalazła się w województwie zamojskim. Następny podział administracyjny kraju w 1999 r. spowodował włączenie terenu tej gminy w obszar powiatu tomaszowskiego i województwa lubelskiego.
Obszary i obiekty zabytkowe
Dutrów
Cmentarz prawosławny z XIX wieku, obecnie nieczynny, oraz stanowisko archeologiczne.
Franusin
Stanowisko archeologiczne.
Kryszyn
Murowana Kaplica św. Antoniego z I poł. XIX wieku, drewniana kapliczka św. Jana Nepomucena z I poł. XIX wieku oraz stanowisko archeologiczne.
Łachowce
Cmentarz prawosławny z XIX wieku, obecnie nieczynny oraz stanowisko archeologiczne.
Łykoszyn
Park podworski z II poł.XVIII wieku, cmentarz prawosławny z XIX wieku, obecnie nieczynny , a także stanowisko archeologiczne.
Nowosiółki
Kościół parafialny (dawna cerkiew greckokatolicka) z 1846 r., murowany, oraz dzwonnica murowana z ok. 1800 r., ogrodzenie murowane z poł. XIX w., cmentarz przykościelny z drzewostanem z XIX w. Ponadto jest tam cmentarz parafialny, grzebalny czynny i cmentarz prawosławny nieczynny oraz stanowisko archeologiczne.
Posadów
Grodzisko zwane „Okopy Chmielnickiego” datowane na IX-XI wiek, a także murowany kościół parafialny (dawna cerkiew greckokatolicka) z ok. 1875 r., brama murowana (I poł. XIX wieku), dawny cmentarz przycerkiewny, cmentarz prawosławny (nieczynny), oraz stanowisko archeologiczne.
Poturzyn
Park krajobrazowy (podworski) – poł.XIX wieku, cmentarz wojenny z I wojny światowej z drzewostanem – lata 20. XX wieku, cmentarz prawosławny (nieczynny) z XIX wieku oraz stanowisko archeologiczne. Na w/w cmentarzach znajdują się dwie rzeźby Konstantego Hegla. W miejscowości tej przebywał z wizytą u swojego przyjaciela Tytusa Wojciechowskiego – Fryderyk Chopin.
Radków
Cmentarz prawosławny dawniej greckokatolicki, obecnie nieczynny oraz stanowisko archeologiczne.
Suszów
Cmentarz prawosławny, nieczynny oraz stanowisko archeologiczne.
Telatyn
Murowana szkoła z 1925 r., cmentarz prawosławny, nieczynny także stanowisko archeologiczne.
Wasylów
Dwa cmentarze prawosławne: „stary” i „nowy” (nieczynne) z XIX wieku i stanowisko archeologiczne.
Żulice
Kościół parafialny (dawna cerkiew), murowany z 1827-28 r., XIX-wieczny cmentarz przykościelny z drzewostanem, pozostałości zespołu dworskiego, dwór murowany z XVIII-XIX wieku (obecnie szkoła), murowany spichlerz z 2 poł. XIX wieku oraz pozostałości parku dworskiego z początku XIX wieku. Można również tam znaleźć figurę św. Anny, (kamienna) z 1850 r., kamienna figurę MB Niepokalanego Poczęcia –I poł. XIX wieku oraz stanowisko archeologiczne.