Krasnobrodzki Park Krajobrazowy

Krasnobrodzki Park Krajobrazowy został utworzony 11 maja 1988 roku. Park o powierzchni 9390 ha z otaczającą go strefą ochronną zajmującą powierzchnię 30 794 ha, obejmuje części obszarów gmin: Adamów, Józefów, Krasnobród, Krynice, Susiec, Tarnawatka i Tomaszów Lubelski. Północno-zachodnią granicę Parku stanowi otulina Roztoczańskiego Parku Narodowego, która przebiega wzdłuż drogi Zamość-Józefów. Na północy przechodzi przez Jacnię i Grabnik, omija Krasnobród i biegnie w kierunku Rogóźna k/Tomaszowa Lubelskiego. Wzdłuż kompleksów leśnych dochodzi do wsi Zawadki i Kunki i dalej biegnie w kierunku Łasoch i Łuszczacza, a następnie do Ciotuszy Nowej. Stamtąd wzdłuż górnego Sopotu i dróg śródpolnych wiedzie do Malewszczyzny (niebieskim szlakiem turystycznym) i dalej do otuliny Roztoczańskiego Parku Narodowego.


Budowa geologiczna
Krasnobrodzki Park Krajobrazowy jest położony w całości w obrębie Roztocza Środkowego. Zrąb Roztocza tworzą skały wieku kredowego. W okresie trzeciorzędu pokryły je liczne osady morskie, a po bujnej roślinności i zwierzętach płytkiego morza pozostały czapy wapieni. Czynniki niszczące, głównie woda i wiatr, spowodowały zniszczenie i usunięcie utworów trzeciorzędowych. Zachowały się one jedynie na wierzchołkach poszczególnych wzniesień zwanych ostańcami, głównie na Roztoczu Środkowym i Południowym. Pęknięcia tektoniczne w trzeciorzędzie doprowadziły do powstanie licznych uskoków skalnych. W postaci progów zaobserwować je można wyraźnie w korytach Tanwi, Sopotu, Jelenia i Szumu. Spośród czwartorzędowych zlodowaceń jedynie pierwsze (krakowskie) objęło Roztocze. Lądolód skandynawski pozostawił sporadycznie dziś spotykane głazy narzutowe oraz płaty glin morenowych. Z tego okresu pochodzą też powszechnie występujące piaski na Roztoczu Środkowym i niewielkie ilości lessu. Na szczytach wzniesień Roztocza Środkowego ukazują się utwory kredowe przykryte niekiedy przez czapy skał trzeciorzędowych mające charakter ostańców. Zbocza i dna dolin najczęściej zalegają piaski (głównie czwartorzędowe). Ich grube warstwy tworzą w niektórych okolicach (np. pod Suścem, Krasnobrodem, Józefowem) dość wysokie wydmy. W związku z najczęściej zalegającymi na powierzchni skałami Roztocze Środkowe bywa nazwane piaszczystymi. Uboga siec rzeczna Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego sprawia, że doliny rzeczne występują rzadko. Najpełniej wykształcona jest dolina Wieprza, który wpływając w obszar Parku koło miejscowości Turzyniec wytworzył wąską dolinę. Rzeka wcięła się tu głęboko (ok. 50 m) w utwory wierzchowiny, przez co dolina ma tu stosunkowo strome zbocza. W pobliżu Kolonii Husiny znajduje się źródłowy odcinek Sopotu. Rzeka ta nie wytworzyła na terenie Parku wyraźnej formy dolinnej głównie z powodu występujących tu wydm i niewielkich możliwości erozji wgłębnej. Z doliną Wieprza i górnego Sopotu związane jest występowanie wydm. W pierwszej są to izolowane proste wały, niewielkiej wysokości i długości. W obszarze źródliskowym Sopotu i górnym odcinku jego doliny tworzą duże skupienie form prostych i pagórków złożonych. Wydmy proste mają wysokość kilku metrów i długość ich dochodzi do 1,5 km. Często pomiędzy pagórkami wydmowymi występują bezodpływowe zagłębienia deflacyjne. Najbardziej rozpowszechnioną formą rzeźby powierzchni Parku są suche doliny. Powszechność ich występowania wiąże się z budową geologiczną w obrębie Parku suche doliny, najczęściej wypełnione piaskami, grupują się w dwóch obszarach. Na południe od Krasnobrodu występuje rozczłonkowany system dolin asymetrycznych o kierunkach uchodzących do doliny Wieprza w okolicach tej miejscowości. Nieczynny kamieniołom w Krasnobrodzie. Drugi, na południe od Wólki Husińskiej i na zachód od miejscowości Róża, związany jest z systemem górnego Sopotu. Asymetryczność dolin w obu obszarach wyraża się różnicą nachylenia zboczy. Łagodne mają nachylenie 10˚ – 15˚ i pokrywają je utwory czwartorzędowe (piaski, gliny pylaste), a strome, głównie o ekspozycji zachodniej 20˚ – 25˚, buduje opoka. Przebieg suchych dolin wyraźnie wskazuje na ich związek z tektoniką i spękaniami skał kredowych.

Najmłodszą formą morfologiczną rozcinająca powierzchnię Parku są wąwozy. Występowanie ich związane jest z płatami lessowymi. Zależnie od stopnia rozwoju i intensywności procesów erozyjnych mają profil V-kształtny (debry) lub są płaskodenne (parowy). Najczęściej są to formy mieszane. W obszarze Parku omówione formy morfologiczne występują w trzech rejonach. Na południowy zachód od Krasnobrodu rozwinęły się na zboczach krótkie szerokie parowy. Zbocza Garbów Grabnickich rozcięły wąwozy o różnej długości i szerokości. Są tu zarówno debry i parowy, jak również formy mieszane. Trzeci rejon wąwozów występuje na zboczach poziomu wierzchniowego wyższego w okolicach wsi Zielone. Są to de debry i parowy o długości do 3 km.


Wody powierzchniowe i podziemne
Krasnobrodzki Park Krajobrazowy leży w strefie działu wodnego Tanew–Wieprz i częściowo San–Bug. Wody powierzchniowe na terenie Parku są bardzo ubogie i nieliczne, reprezentowane przez krótkie odcinki Wieprza, źródliska Sopotu, Jacynki i stawy w dolinie Wieprza poniżej Krasnobrodu. Rzeki te mają wiele cech wspólnych, z których najbardziej charakterystyczną jest to, że zaczynają się stosunkowo daleko od działu wodnego II rzędu. Dlatego też rozległy pas między doliną Wieprza a ich źródłami pozbawiony jest powierzchniowych wód płynących. Duży wpływ na brak wód powierzchniowych na terenie Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego ma budowa geologiczna. Przepuszczalne podłoże ułatwia wodzie opadowej przenikanie w głąb, toteż w wielu miejscach woda podziemna występuje na dużych głębokościach, ponad 50 m, a nawet 100 m. Naturalne wypływy wód podziemnych koncentrują się głównie w dolinach rzecznych. Spotkać tam można wydajne źródła położone najczęściej pod zboczami dolin. Źródła stanowiły niegdyś podstawę zaopatrzenia w wodę wielu wsi. Największą rzeką Krasnobrodzkiego Parku jest Wieprz.


Klimat
Klimat Roztocza różni się od klimatu przyległych terenów. Warunki termiczne na Roztoczu zbliżone są do kontynentalnych. Średnia roczna temperatura jest niższa na Roztoczu niż w krainach przyległych. Również zimą Roztocze jest mroźniejsze, ale w obydwu przypadkach różnice nie przekraczają 1˚C. Najgorętsze dni notowano w sierpniu (36,5˚C), natomiast najbardziej mroźne w lutym (-30˚C). Omawiany obszar wyróżnia się szczególnie wielkością opadów rocznych. Jest ich kilkadziesiąt milimetrów więcej niż na obszarach przyległych i wynoszą ok. 700 mm rocznie. Najlepsze warunki śniegowe sprzyjające uprawianiu narciarstwa przypadają w styczniu i lutym. Pokrywa śnieżna zalega nawet ok. 90 dni. Średnie roczne zachmurzenie na Roztoczu jest najmniejsze w skali kraju (50-54%). W związku z małym zachmurzeniem obserwuje się największe w Polsce średnie roczne wartości nasłonecznienia względnego (45-53%). Najbardziej słonecznym miesiącem jest sierpień.


Flora
Ponad 60 % powierzchni Parku zajmują lasy. Najpospolitszym zbiorowiskiem leśnym jest bór świeży, a głównym gatunkiem lasotwórczym sosna, dominująca na około 75% powierzchni. Na 16% powierzchni leśnej gatunkiem dominującym jest jodła (leśnictwo Zielone, okolice na wschód od Jacni). Szata roślinna charakterystyczna dla tego zespołu zawiera rzadkie rośliny górskie takie jak: widłak wroniec, narecznica szerokolistna, czartawa drobna, przytulia okrągłolistna, podrzeń żebrowiec, starzec Fuchsa, przenęt purpurowy oraz wiele gatunków storczyków. Lasy liściaste reprezentowane są w Parku przez niewielkie płaty buczyny karpackiej. Do ciekawszych gatunków runa tego zbiorowiska należą: żywiec gruczołowaty i bulwkowaty, wilczomlecz migdałolistny, żywokost bulwiasty, szałwia lepka. W dolinie rzeki Wieprz wykształciły się olsy. W okolicach Hutek i Podklasztoru występują cenne zbiorowiska torfowiskowe ze specyficznymi gatunkami roślin. Są to: brzoza niska, wierzba borówkolistna, widłak torfowy, rosiczka okrągłolistna i długolistna, wąkrota zwyczajna, przygiełka biała, turzyca strunowa. Na prawym brzegu doliny Wieprza w Krasnobrodzie oraz na skraju lasu na południowy-wschód od Jacni spotkać można niewielkie zbiorowiska roślinności kserotermicznej. Spotkać tam można: oman szlachtawę, goryczkę orzęsioną, czyściec kosmaty, ożankę właściwą.


Fauna
Badania dotyczące fauny dotyczyły głównie terenów Roztoczańskiego Parku Narodowego. Ze względu na bliskie położenie obu Parków można przypuszczać, że występują w nich te same gatunki zwierząt.

Bezkręgowce:

Do interesujących gatunków należą np. krocionogi. Są zwierzętami żyjącymi w środowiskach wilgotnych, często w ściółce leśnej, mchach, w spróchniałym drewnie i pod kamieniami. Na obszarze Parku i strefy ochronnej występuje 16 gatunków spośród 82 stwierdzonych dotychczas w Polsce.
W rzece Wieprz występują raki. W Polsce raki podlegają ochronie jako gatunek zagrożony wyginięciem.

Kręgowce:

Ryby: wody Wieprza są pełne życia. Roztoczański, górny, odcinek Wieprza stanowi krainę pstrąga i lipienia, które osiągają tutaj imponujące rozmiary. W Wieprzu spotkamy wiele gatunków chronionych, m.in. śliza i piskorza oraz różankę. Występuje także minóg strumieniowy. Okresowe, wiosenne wylewy rzeki stwarzają dobre warunki dla rozrodu szczupaka i suma. W stawach hoduje się m.in. karpie, liny, pstrągi tęczowe.
Płazy i gady: dogodne miejsca bytowania znajdują tu rzadkie gatunki górskie, takie jak salamandra plamista, ropucha paskówka. Żyje tutaj także jedyny polski żółw: żółw błotny.
Ptaki: rzeki i stawy są ostoją ptaków wodnych takich jak: łabędź niemy, nurogęś, bąk, bączek. Spotkać tu można również inne chronione gatunki ptaków: bocian biały, bocian czarny, muchołówka białoszyja i mała, pliszka górska, zimorodek, derkacz, zielonka, dzięcioł zielono siwy i białogrzbiety, ortolan. Również ptaki drapieżne: trzmielojad, błotniak łąkowy, orlik krzykliwy, włochatka, puszczyk uralski, puchacz.
Ssaki: charakterystyczne dla Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego są ssaki drapieżne, a wśród nich: gronostaj, jenot, kuna leśna i domowa, łasica, tchórz, wilk, wydra. Z leśnych ssaków kopytnych występują tu: jeleń, sarna i dzik. Stwierdzono również obecność kilku gatunków nietoperzy: borowiaczek – stwierdzony w Niemirówku, borowiec wielki, gacek wielkouch, mroczek późny oraz mopek – odkryty w podziemiach kościoła w Podklasztorze.


Rezerwaty
Święty Roch – rezerwat leśny z drzewostanem jodłowo-bukowym o charakterze naturalnym. Nazwę przyjął od znajdującego się tu miejsca kultu religijnego – kaplicy św. Rocha.
Zarośle – rezerwat przyrody chroniący obszar leśny drzewostanu jodłowo-bukowego naturalnego pochodzenia.


Pomniki przyrody
Aleja Królowej Marysieńki ciągnąca się od klasztoru w kierunku Majdanu Małego: 73 brzozy brodawkowate , 22 klony pospolite, 12 topól białych.
Wólka Husińska: lipa drobnolistna
Szur: jodła pospolita, buk pospolity, wiąz szypułkowy, sosna pospolita, lipa drobnolistna
Krasnobród – Podzamek w zespole pałacowo-parkowym: 2 klony jawory, lipa drobnolistna
Źródła w Hutkach i w Husinach.
Skałki ostańcowe na Wzgórzu Kamień (348 m n.p.m.) koło Stanisławowa.
Wzgórze Kamień porośnięte jest lasem sosnowo-bukowym z domieszką grabu, brzozy i jodły.
Wzgórze Wapielnia – o powierzchni 1,74 ha i wysokości ok. 387 m n.p.m..
Stanowisko dokumentacyjne Kamieniołom, utworzone na nieczynnym wyrobisku w Krasnobrodzie-Podzamku.
Użytek ekologiczny Belfont. To tutaj królowa Marysieńka (wtedy jeszcze żona Jana „Sobiepana” Zamojskiego) umawiała się na schadzki z Janem III Sobieskim.


Szlaki i ścieżki
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna w rezerwacie św. Roch.
Poprowadzona została przez najciekawsze miejsca rezerwatu Św. Roch i okolic Krasnobrodu.

Informacja turystyczna w Krasnobrodzie