W 2020 roku z programu stypendialnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zinwentaryzowano wszystkie kamienne krzyże i figury bruśnieńskiena terenie województwa lubelskiego i podkarpackiego.
Jest to drugi etap prac. Podczas pierwszego etapu zinwentaryzowanych zostało 581 obiektów – głównie z terenu powiatu lubaczowskiego. Teraz znalezionych zostało dodatkowo 337 obiektów, co razem daje liczbę 918 kamiennych krzyży i figur związanych z bruśnieńskim rejonem kamieniarskim (znajdował się on na terenie powiatu lubaczowskiego). Na terenie województwa lubelskiego obiektów znajduje się 184, głównie na terenie powiatu tomaszowskiego. Pracę inwentaryzacyjną wykonał Grzegorz Ciećka.
Całość inwentaryzacji jest publicznie dostępna w przystępnej formie na stronie internetowej – http://kamiennekrzyze.pl – ale dla województwa lubelskiego powstała specjalnie oddzielna strona http://lubelskie.kamiennekrzyze.pl – oprócz opisów, znajdują się tam takie informacje jak: dokładna mapa z naniesionymi wszystkimi obiektami, podzielonymi na 9 kategorii. W celu jak najprostszej nawigacji stworzony został system kategoryzacji oparty o teren występowania obiektów – gmina i miejscowość. Każdy obiekt posiada swoją fotodokumentację, która z czasem będzie dalej uzupełniana i poprawiana w miarę uzyskiwania brakujących informacji.
Zinwentaryzowany teren w linii prostej obejmował odległość około 130 km. Ze względu na bardzo duży areał, wcześniejszy brak tego typu przedsięwzięć, stworzona inwentaryzacja mimo 918 obiektów, często schowanych w lasach, na polach, czy na prywatnych posesjach, nie jest pełna. Istnieje możliwość, że dzięki dalszym działaniom, w ciągu kilku lat uda się wynaleźć brakujące, także te z terenu Ukrainy i ich całkowita liczba powinna być w okolicy 1 tysiąca. Na podstawie działań terenowych Grzegorza Ciećki, autor przewiduje, że zostały już do odnalezienia tylko pojedyncze obiekty. Są też niesklasyfikowane krzyże, które na obecną chwilę są problematyczne, jeśli chodzi o przypisanie do warsztatu bruśnieńskiego.
Pod linkiem znajduje się opracowanie, które ma za zadanie przedstawić wartość kulturalno-społeczną kamiennych krzyży i figur bruśnieńskich, jako unikatowego zjawiska, które ma potencjał do wpisu na listę zabytków UNESCO:
Kamienne krzyże bruśnieńskie zasługują na stanie się światowym dziedzictwem kultury
Cmentarze, gdzie znajdują się wyroby bruśnieńskie często są uznane za zabytkowe i teoretycznie powinny posiadać inwentaryzacje. Razem z inwentaryzacją kamiennych krzyży i figur przydrożnych, powinniśmy mieć teraz podstawy do tego, by móc mówić o tym zjawisku jako społeczno-kulturalnym dziedzictwie na skalę światową. Oczywiście wymaga to dalszych prac, jednakże bez sformułowanej idei nie da się wyznaczyć celu. A jest nim na obecną chwilę podjęcie decyzji mających na celu wciągniecie na listę zabytków maksymalnej ilości przydrożnych kamiennych krzyży i figur bruśnieńskich. W przypadku województwa lubelskiego, warto wziąć pod uwagę, że kamieniarka bruśnieńska nie wychodziła poza dawną granicę zaborów – austriackiego i rosyjskiego. W dawnej Galicji dominowała kamieniarka bruśnieńska, natomiast na terenie Królestwa Polskiego rozwijała się kamieniarka józefowska (z kamieniołomami w Józefowie), na obecną chwilę słabo opisana i niezinwentaryzowana. Jednakże razem mają potencjał do utworzenia “roztoczańskiej kamieniarki”.
W celu popularyzacji tego tematu, opracowana została koncepcja wirtualnego szlaku, gdzie głównymi punktami do znalezienia są kamienne krzyże i figury bruśnieńskie.
Istniejąca internetowa mapa z zaznaczonymi kamiennymi krzyżami jest bardzo dobrą podstawą do stworzenia papierowej mapy z tymi obiektami. Bogaty zbiór fotografii obiektów może być też wykorzystany do stworzenia albumu czy książki związanej z kamieniarką bruśnieńską.
Zajęcie się tym tematem i uwzględnienie go przy okazji tworzenia różnorodnych programów samorządowych, czy związanych z innymi instytucjami, na pewno będzie miało pozytywny oddźwięk społeczny, natomiast z perspektywy ogólnokrajowej tworzy unikalną atrakcję turystyczną, kulturalną i społeczną, ale także i związaną z geoturystyką (kamieniołomy i historyczne procesy geologiczne). Daje też okazję do współpracy z Ukrainą, gdzie też można spotkać obiekty, które zostały wykonane w bruśnieńskich warsztatach kamieniarskich. Otwiera to analogiczną możliwość współpracy, jak w przypadku drewnianych cerkwi greckokatolickich – mówi Grzegorz Ciećka.
Potencjał zjawiska, jakim jest kamieniarka bruśnieńska jest ogromny, szczególnie dla promocji Roztocza.
Szczegółowa rozpiska ilościowa występowania obiektów, biorąc pod uwagę powiaty i gminy:
Województwo lubelskie razem 184 kamiennych krzyży przydrożnych.
Powiat tomaszowski – 164
Gmina Bełżec 19
Gmina Lubycza Królewska 108
Gmina Susiec 5
Gmina Rachanie 1
Gmina Tomaszów Lubelski 1
Gmina Ulhówek 30
Powiat hrubieszowski – 20
Gmina Dołhobyczów 20
Ponadto:
Województwo podkarpackie bez powiatu lubaczowskiego razem 106
Powiat jarosławski – 83
Gmina Wiązownica 41
Gmina Jarosław 8
Gmina Laszki 21
Gmina Radymno 13
Powiat przeworski – 20
Przeworsk 3
Gmina Sieniawa 9
Gmina Adamówka 8
Powiat leżajski – 2
Gmina Kuryłówka 2
Powiat przemyski – 1
Gmina Stubno 1
Powiat lubaczowski – 628
Lubaczów 20
Gmina Cieszanów 107
Gmina Horyniec-Zdrój 170
Gmina Lubaczów 102
Gmina Narol 108
Gmina Oleszyce 37
Gmina Stary Dzików 34
Gmina Wielkie Oczy 50
Razem wszystkich kamiennych krzyży 918.
mat. promocyjny
Krzyż bruśnieński w Mostach Małych, gmina Lubycza Królewska
